Εξώφυλλο @gabriellastreet.art
Έχετε σκεφτεί ποτέ πόσο κοστίζει ένα μπλουζάκι που αγοράζετε; Δεν εννοώ την τιμή, αλλά πόσο κοστίζει πραγματικά; Ή πόσα άτομα δούλεψαν για να αγοράσετε αυτό το συγκεκριμένο προϊόν; Ή πόσο «κοστίζει» στο περιβάλλον;
Ίσως έχετε ακούσει τον όρο «γρήγορη μόδα». Αλλά ξέρετε πραγματικά τι είναι; Γνωρίζετε τις επιπτώσεις που έχει στο περιβάλλον;
Στις μέρες μας, η γρήγορη μόδα βρίσκεται στο επίκεντρο λόγω των συνεχών περιβαλλοντικών συνεπειών και των αποβλήτων που παράγει. Η γρήγορη μόδα αναφέρεται στη μαζική παραγωγή, τη φθηνή κατασκευή, τη βραχυπρόθεσμη χρήση ενδυμάτων, τη συχνή κατανάλωση και την άμεσα διαθέσιμη μόδα του σήμερα (Bick et al., 2018; Niinimäki et al., 2020). Με άλλα λόγια, η λέξη “γρήγορα” περιγράφει πόσο γρήγορα οι έμποροι λιανικής μπορούν να μεταφέρουν τα σχέδια από τις πασαρέλες σε όλο τον κόσμο στα καταστήματα κάθε σεζόν, έτσι ώστε να καταγράφουν τις τελευταίες τάσεις. Λόγω της παγκοσμιοποίησης, η παραγωγή των ρούχων που αφορούν τη γρήγορη μόδα συνήθως ανατίθεται σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Ιστορικά ξεκίνησε από τις ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 1980 (Cortez et al., 2014). Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1990 και του 2000, η γρήγορη μόδα έγινε μια ακμάζουσα βιομηχανία σε όλο τον κόσμο, ενισχύοντας την αίσθηση του καταναλωτισμού. Τα καταστήματα προκάλεσαν μια αίσθηση επείγουσας ανάγκης για τους καταναλωτές για να αγοράσουν ρούχα είτε επειδή ήταν τόσο φθηνά που μπορούσαν εύκολα να τα πετάξουν μετά από λίγο καιρό και να αγοράσουν ένα άλλο ρούχο είτε επειδή οι τάσεις της μόδας αλλάζουν συνεχώς, και θα πρέπει να συμβαδίσουν με τις τάσεις. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι οι μάρκες γρήγορης μόδας σπάνια διαφήμιζαν τα προϊόντα τους μέσω συμβατικών μέσων (δηλαδή τηλεόραση, ραδιόφωνο κ.λπ.). Αντίθετα τα προωθούν μέσα από τις βιτρίνες των καταστημάτων τους.
Το βασικό πρόβλημα με το μοντέλο γρήγορης μόδας είναι ότι ενθαρρύνει τους καταναλωτές να θεωρούν τα ρούχα ως ένα προϊόν μιας χρήσης. Ως εκ τούτου, προωθεί τη λογική του «περισσότερα για λιγότερα».
Γρήγορη μόδα και περιβαλλοντικοί κίνδυνοι
Ενώ η περιβαλλοντική ρύπανση από τη βιομηχανία είναι ανησυχητική, η βιομηχανία συνεχίζει να αναπτύσσεται. Συγκεκριμένα, η γρήγορη μόδα είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος ρυπαντής μετά τις αερομεταφορές, αντιπροσωπεύοντας έως και το 10% της παγκόσμιας ρύπανσης. Ο πολυεστέρας, ένα υλικό που χρησιμοποιείται εκτενώς στα ρούχα, προέρχεται από ορυκτά καύσιμα και διαρρέεται σε μικροΐνες και μικροπλαστικά που μολύνουν τους ωκεανούς. Οι μικροΐνες δεν μπορούν να εξαχθούν από το νερό λόγω του μικρού τους μεγέθους.
Όσον αφορά τη χρήση του νερού, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα (2019) κάθε χρόνο η βιομηχανία της μόδας χρησιμοποιεί 93 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού, αρκετά για να καλύψει τις ανάγκες κατανάλωσης πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων. Κυρίως, η χρήση του νερού αφορά την καλλιέργεια βαμβακιού και τις υγρές διεργασίες παραγωγής υφασμάτων (λεύκανση, βαφή, εκτύπωση και φινίρισμα) (Niinimäki et al., 2020). Εκτός από τη χρήση νερού που οδηγεί σε λειψυδρία, η βιομηχανία μολύνει τα τοπικά οικοσυστήματα, καθώς ορισμένες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται κατά την κατασκευή είναι τοξικές και καταλήγουν στα υπόγεια ύδατα.
Η διαδικασία παραγωγής χρησιμοποιεί πάνω από 15.000 διαφορετικές χημικές ουσίες (Roos et al., 2019). Επιπλέον, για την παραγωγή βαμβακιού απαιτούνται φυτοφάρμακα και χρήσεις γης, γεγονός που οδηγεί σε πρόσθετη περιβαλλοντική επιβάρυνση. Δεδομένου ότι τα ρούχα παράγονται σε αναπτυσσόμενες χώρες, η μεταφορά στις ανεπτυγμένες χώρες όπου γίνεται η κατανάλωση απελευθερώνει επιπλέον αέρια θερμοκηπίου. Τα κλωστοϋφαντουργικά απόβλητα αυξάνονται δραματικά λόγω της συνεχούς εξέλιξης της γρήγορης μόδας. Υπάρχουν δύο είδη κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων: απόβλητα πριν από την κατανάλωση και μετά την κατανάλωση (Niinimäki et al., 2020). Το πρώτο αναφέρεται στα απόβλητα παραγωγής, ενώ το δεύτερο περιλαμβάνει τα ρούχα που απορρίπτονται από τους καταναλωτές.
Λόγω του γεγονότος ότι τα περισσότερα ρούχα γρήγορης μόδας παράγονται σε αναπτυσσόμενες χώρες, τα δεδομένα σχετικά με τα πρωτόκολλα κατασκευής, τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται και την ασφάλεια των υλικών είναι συνήθως περιορισμένα ή μη διαθέσιμα.
Ο πολυεστέρας, ένα συνθετικό ύφασμα, προέρχεται από πετρέλαιο, ενώ το βαμβάκι απαιτεί μεγάλες ποσότητες νερού και φυτοφαρμάκων για να αναπτυχθεί. Η βαφή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων οδηγεί σε πρόσθετους κινδύνους καθώς τα ακατέργαστα λύματα από βαφές συχνά απορρίπτονται σε τοπικά συστήματα ύδρευσης, απελευθερώνοντας βαρέα μέταλλα και άλλες τοξικές ουσίες που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την υγεία των ζώων εκτός από τους κατοίκους της περιοχής (Bick et al., 2018).
Γρήγορη μόδα και περιβαλλοντική δικαιοσύνη
Τώρα που έχουμε ορίσει την έννοια της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, ας δούμε πως η γρήγορη μόδα αποτελεί ζήτημα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, λόγω της παγκοσμιοποίησης, η παραγωγή φθηνών και άμεσα διαθέσιμων ενδυμάτων ανατίθεται σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Κατά συνέπεια, οι αναπτυσσόμενες χώρες (δηλαδή οι χώρες που παράγουν σε μεγάλο βαθμό τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα) φέρουν το βάρος των περιβαλλοντικών συνεπειών των ανεπτυγμένων χωρών (δηλαδή των χωρών που καταναλώνουν σε μεγάλο βαθμό τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα) που προέρχονται από τη γρήγορη μόδα. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι στην κλωστοϋφαντουργία, συνήθως γυναίκες στις αναπτυσσόμενες χώρες, αμείβονται με ανεπαρκείς μισθούς και αναγκάζονται να εργάζονται πολλές ώρες σε δυσχερείς συνθήκες (UNEP, 2018). Τέλος, η χρήση χημικών στην κλωστοϋφαντουργία είναι επιβλαβής για τους εργαζόμενους, τις τοπικές κοινωνίες καθώς και για τους ίδιους τους καταναλωτές.
Η γρήγορη μόδα δεν είναι δωρεάν. Κάποιος, κάπου, πληρώνει.
Λούσι Σίγκλ
Γρήγορη μόδα σε αριθμούς
- Χρειάζονται 7.500 λίτρα νερού για να κατασκευαστεί ένα μόνο ζευγάρι τζιν, το οποίο ισοδυναμεί με την ποσότητα νερού που πίνει ο μέσος άνθρωπος σε μια περίοδο επτά ετών. Αυτό σημαίνει ότι περίπου 215 τρισεκατομμύρια λίτρα νερού ετησίως καταναλώνονται από τη συγκεκριμένη βιομηχανία (UNEP, 2018).
- Η βιομηχανία είναι υπεύθυνη για περίπου 2-8% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (UNEP, 2018).
- Κάθε δευτερόλεπτο, το ισοδύναμο ενός απορριμματοφόρου κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων καταλήγει σε χωματερή ή καίγεται. Αν δεν αλλάξει τίποτα, μέχρι το 2050 η βιομηχανία της μόδας θα καταναλώνει το ένα τέταρτο του παγκόσμιου προϋπολογισμού άνθρακα (UNEP, 2019).
- Τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύουν περίπου το 9% των ετήσιων απωλειών μικροπλαστικών στον ωκεανό (UNEP, 2019). Για να το θέσουμε σε αριθμούς αυτό συνεπάγεται με μισό εκατομμύριο τόνους πλαστικών μικροϊνών που απορρίπτονται στον ωκεανό, που ισοδυναμεί με 50 δισεκατομμύρια πλαστικά μπουκάλια. Οι μικροΐνες δεν μπορούν να εξαχθούν από το νερό και μπορούν να εξαπλωθούν σε όλη την τροφική αλυσίδα (World Bank, 2019).
- Περίπου το 60% του υλικού που κατασκευάζεται στα ρούχα είναι πλαστικό, το οποίο περιλαμβάνει υφάσματα από πολυεστέρα, ακρυλικά και νάιλον (UNEP, 2019).
- Κάθε χρόνο η βιομηχανία της μόδας χρησιμοποιεί 93 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού — αρκετά για να καλύψει τις ανάγκες κατανάλωσης πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων (Παγκόσμια Τράπεζα, 2019).
Πώς μπορείτε να εντοπίσετε αν κάτι είναι fast fashion
Η γρήγορη μόδα είναι παντού και εντοπίζεται εύκολα. Πρώτα, ελέγξτε την ετικέτα τιμής. Είναι η τιμή εξαιρετικά χαμηλή; Δεύτερον, ελέγξτε την ετικέτα του συγκεκριμένου ρούχου. Είναι τα υλικά παραγωγής φθηνά και χαμηλής ποιότητας που θα διαρκέσουν μόνο για περιορισμένο αριθμό χρήσεων; Αυτό το συγκεκριμένο ρούχο κατασκευάζεται σε αναπτυσσόμενες χώρες; Τρίτον, μπορείτε να ελέγξετε τη μάρκα. Η συγκεκριμένα μάρκα δημιουργεί απομιμήσεις από πρόσφατες επιδείξεις μόδας; Υπάρχουν κάθε εβδομάδα νέα σχέδια και μαζική παραγωγή; Μπορείτε να ελέγξετε αν υπάρχουν πιστοποιήσεις. Οι μάρκες γρήγορης μόδας συνήθως δεν εμφανίζουν καμία πιστοποίηση. Τέλος, μπορείτε να πληκτρολογήσετε σε ένα πρόγραμμα περιήγησης στο διαδίκτυο “είναι … γρήγορη μόδα (fast fashion);”. Να είστε προσεκτικοί με τις επωνυμίες που χρησιμοποιούν το greenwashing ως στρατηγική μάρκετινγκ, προσπαθώντας να φαίνονται φιλικές προς το περιβάλλον.
«Είναι μόνο ένα φτηνό μπλουζάκι»… είπαν 8 δισεκατομμύρια άνθρωποι.
Βιβλιογραφία
Bick, R., Halsey, E., & Ekenga, C. C. (2018). The global environmental injustice of fast fashion. Environmental Health, 17(1), 1-4.
Cortez, M. A., Tu, N. T., Van Anh, D., Ng, B. Z., & Vegafria, E. (2014). Fast fashion quadrangle: An analysis. Academy of Marketing Studies Journal, 18(1), 1.
Niinimäki, K., Peters, G., Dahlbo, H., Perry, P., Rissanen, T., & Gwilt, A. (2020). The environmental price of fast fashion. Nature Reviews Earth & Environment, 1(4), 189-200.
Roos, S., Jönsson, C., Posner, S., Arvidsson, R., & Svanström, M. (2019). An inventory framework for inclusion of textile chemicals in life cycle assessment. The International Journal of Life Cycle Assessment, 24(5), 838-847.